آشنایی با تاخیر گفتار و راهکارهای کاربردی جهت رشد گفتار و زبان کودک در محیط زندگی

نویسنده : اعظم نقوی  (آسیب شناس گفتار و زبان )

با سلام خدمت همراهان حس خوب ، با توجه به سالها تجربه بالینی میدانم سوال اکثر والدین در مورد گفتار و زبان فرزندشان این است که ، کودک من در هر سنی چه توانایی گفتاری و زبانی باید داشته باشد؟ آیا رشد گفتار کودکم مناسب سنش هست یا تاخیر در گفتار دارد؟
در این نوشته سعی بر آن شده به زبان ساده اهم توانمندی درکی و بیانی کودک با رشد طبیعی بیان گردد و خط قرمزهای تاخیر گفتار و راهکارهایی جهت بهبود سطح درک و بیان کودک ارائه گردد.

کودک در سن ۱۲-۷ ماهگی :

لبخند اجتماعی دارد یعنی وقتی به او لبخند می زنید کودک به شما لبخند می زند. اسم خودش را می شناسد و به آن واکنش نشان می دهد . وقتی با او صحبت می کنید گوش می دهد. کلمات پرکاربرد روزمره را می شناسد مثل (آب ، قاشق و...). برخی از صداهای گفتاری بزرگسالان را تقلید می کند و برای جلب توجه به جای گریه کردن از صداسازی استفاده می کند. کودکان در این بازه سنی حداقل سه کلمه را به صورت هدفمند استفاده می کنند (مثل بابا ، مامان ، آب و ...) و برای بیان خواسته هایشان در محیط از آواسازی و اشارات خاص استفاده می کنند.

۱۳-۱۸ ماهگی :

تک کلمات ساده را از بزرگسالان تقلید می کند. سه مورد از اندام های بدن خود را می شناسد. توانایی بیان ۳ تا ۲۰ کلمه را در جای مناسب دارد. دستورات ساده را انجام می دهد (مثل دست بزن) و از زبان بدن، آواسازی و اشاره ، همزمان استفاده می کند.

۱۹-۲۳ ماهگی :

کودک پنج عضو بدن را می شناسد و از ۱۰۰-۵۰ کلمه می تواند استفاده کند. حدود ۳۰۰ کلمه را می شناسد (یعنی وقتی اسم کلمه ای را می گویید کودک آن را می شناسد به سمت آن برمی گردد یا به آن نگاه می کند یا اشاره می کند). افعال ساده امری را می تواند بیان کند (مثل بده ، بیا ، برو ...). واژه ها را باهم ترکیب می کند (مثال: مامان آب) و از ضمایر مثل /من/ استفاده می کند. کودکان این گروه سنی حدود ۵۰ درصد از گفتارشان ناواضح است.

۲۴-۳۶ ماهگی :

نیاز به توالت رفتن را به طور شفاهی بیان می کند. اگر دو دستور به او بدهید به صورت متوالی انجام می دهد و نیاز نیست دستورات را جدا جدا به او بگویید (مثال درو باز کن ، چراغ هم خاموش کن) سوال می پرسد ( چی؟ کجا؟ کی؟) ، حدود ۹۰۰-۵۰۰ کلمه را می شناسد. کلمات بیانی کودک ۲۵۰ کلمه است و بیان جملات سه کلمه ای از این بازه سنی شروع می شود.

۳-۴ سالگی :

حدود ۲۰۰۰ واژه را می فهمد و بین ۱۰۰۰-۹۰۰ واژه از آنها را بیان می کند. واژه های اجتماعی مثل بفرمایید ، خواهش میکنم ، ببخشید و ... به دامنه واژگانی او افزوده می شود و جملات ۵-۴ کلمه ای را استفاده می کند. دو جمله را می تواند به هم وصل کند و یک موضوع را بیان کند برای مثال (من رفتم پارک بازی کردم). سوالات چرایی؟ را می پرسد و گفتار کودک ۸۰ درصد برای دیگران قابل فهم است.

۴-۵ سالگی :

۱۰۰۰۰ کلمه یا بیشتر را می فهمد. حدود ۲۰۰۰ کلمه را بیان می کند و استفاده می کند. به داستان های کوتاه و ساده گوش می دهد و می تواند به سوالاتی که از آن پرسیده می شود جواب دهد. از حروف اضافه (با/از/به) و حروف ربط (تا/و/که) استفاده می کند. گفتارش برای دیگران کاملا قابل فهم است و تنها ممکن است چند خطای تلفظی ساده داشته باشد. می تواند در مورد خودش یا محیط اتفاقات را به طور کامل تعریف کند.
۵-۶ سالگی :
جملات ۶-۵ کلمه ای می گوید. داستان های تخیلی تعریف می کند و توانایی بیان یک داستان مشهور را (مثل بزبز قندی) دارد. می تواند به تلفن جواب دهد و به صورت کامل مکالمه کند.

آیا فرزند من فقط در زمینه گفتار و زبان تاخیر دارد؟

نکته مهم این است که اگر فرزند شما در سن ۳۰-۱۸ ماهگی در رشد حرکتی، رشد بازی و مهارت های ارتباطی و فهمیدن گفتار دیگران مشابه با همسالانش است و فقط در بیان کلمات در آن سن تاخیر دارد می توانید بگویید که فرزندتان فقط تاخیر گفتاری دارد و در غیر این صورت بایستی با متخصصین بیشتری (اعم از پزشک و کاردرمانگر ...) مشورت نمایید.

معیار تشخیصی تاخیر گفتار چیست؟

در ۱۸ ماهگی فرزند شما باید بتواند ۲۰ کلمه را بیان کند که این کلمات شامل اسامی افراد ، اشیا و افعال امری ساده (بیا ، بده و ...) و کلمات اجتماعی خیلی ساده (مثل بای بای) می باشد.
در ۲۴ ماهگی باید حداقل ۱۰۰ کلمه را استفاده کند و ترکیب دوتایی داشته باشد مثل /مامان آب/ بابا بای بای/.
سوال دیگری که خانواده ها می پرسند این است که ؛

آیا کودکی که تاخیر گفتاری دارد می تواند بدون مداخله متخصصین این حوزه و به صورت خود به خودی تاخیر را جبران کند و خود را به همسالان برساند ؟

بعضی از والدین فکر می کنند که کودکان فقط با تاخیر گفتار چون در سایر زمینه ها در حال رشد طبیعی و مانند همسالان هستند تاخیر گفتاری شان را جبران خواهند کرد، اما ممکن است این اتفاق نیفتد!!! در واقع پیش بینی جبران یا عدم جبران تاخیر گفتار به صورت خوبه خودی و بدون مداخله درمانی سخت است اما اگر کودک دارای فاکتورهای زیر باشد محتمل است که مشکلات گفتاری او تداوم پیدا می کنند.
۱) کاملا ساکت باشد یا صداسازی های خیلی محدود داشته باشد
۲) دوره های ار عفونت گوش را تجربه کرده باشد
۳) تعداد صداهایی که در صداسازی هایش استفاده می کند محدود باشد
۴) از اسامی فقط استفاده می کند و فعل ها خیلی محدود است
۵) سابقه اختلالات ارتباطی ، یادگیری یا تحصیلی در تاریخچه خانوادگی تان وجود داشته باشد
۶) در فهم گفتار دیگران کمی نسبت به همسالانش تاخیر دارد
۷) از زبان بدن برای ارتباط کم استفاده می کند.
بنابراین برای جلوگیری از مشکلات گفتاری و زبانی بیشتر در همه کودکانی که تاخیر را نشان می دهند، مداخله زود هنگام توصیه می شود. مشورت با یک گفتاردرمان مجرب می تواند راهکار مناسبی برای رسیدن به پاسخ سوال های والدین کودکان با تاخیر گفتار باشد.

چند نکته کلیدی جهت کمک به تقویت گفتار فرزندتان در منزل:

_ تلویزیون را در محیط زندگی و ارتباطی کودک دائما روشن نگذارید.
_ زبان بدن را به کودکتان یاد دهید، اگر کودکتان کلام ندارد یا تعداد واژه ها بسیار محدود است اینکار باعث می شود کودک با تاخیر گفتاری احساس ناامیدی در برقراری ارتباط نداشته باشد.
_ در روز حتما ۴۰ دقیقه با فرزندتان بازی کنید.
_ با کارت های ساده با او تمرین کنید. نام فلش کارت ها را بگویید و تکرار کنید.
_ جلوی آینه با کودکتان تمرینات ساده انجام دهید (لبخند ، حرکات دهانی ، تقلیدهای حرکتی ، صداسازی ، شکلک های خنده دار ).
_ از کودک بخواهید صداهای اسباب بازی ها و حیوانات را تقلید کند.
_ با کودک ساخت پازل ساده کار کنید.
_ با کودک تلفن بازی کنید.
_ بازی های نمادین ساده مثل (عروسک بازی و ...) انجام دهید.
_ یک گلوله پنبه ای را روی میز یا کف زمین قرار دهید و با یک نی بخواهید آن را فوت کند تا حرکت کند. این کار باعث تقویت عضلات دهانی می شود. نوشیدن مایعات با غلظت های مختلف با نی این تمرینات عضلات داخل دهانی برای گفتار را بیشتر تقویت می کند.
_ بعضی از چیزها را دور از دسترس کودک قرار دهید تا برای رسیدن به آن مجبور شود از شما کمک بگیرد (مثل کشیدن دست شما ، نشان دادن تصویر آن ، زبان بدن و اشاره و ...) احتمال اینکه کودکتان برای نیاز هایش صداسازی یا صحبت کند خیلی بیشتر است.
_ تقلید حرکات درشت و ریز را با او تمرین کنید.
_ تلاش آنها را تشویق کنید.
_ از حالت های چهره زیاد استفاده کنید. در بیان جملاتتان حالت چهره تان را عوض کنید مثلا اگر در مورد چیزی هیجان زده می شوید یا از او سوال می پرسید یا خوشحال هستید و ... به صورت اغراق آمیز این حالت را در چهره تان نشان دهید اینکار باعث درک بهتر موقعیت و افزایش توجه کودک به شما و برقراری ارتباط بیشتر و تماس چشمی بیشتر خواهد شد.
_ همیشه وقتی با او صحبت می کنید یا او با شما صحبت می کند سعی کنید سر و چشم شما هم سطح او باشد نه اینکه از بالا با او صحبت کنید برای اینکار می توانید حالت نشسته به خود بگیرید.
_ کارهای فرزندتان را دنبال کنید و با او هم جهت شوید تا از آن برای برقراری ارتباط و آموزش استفاده کنید.
_ بدانید فرزندتان چه چیزی دوست دارد و با او آن فعالیت را انجام دهید.
_ درباره وسیله ای که فرزندتان در حال بازی کردن با آن است صحبت کنید (مثال: این یه توپ بزرگه ، تو داری توپتو روی زمین قل میدی).
_ از زبانی استفاده کنید که از نظر ساختار گرامری صحیح است نه اینکه مثل کودکتان حرف بزنید‌ برای مثال (میخوام توپ) به (توپ میخوام) اصلاح شود ، (گربه درخت بالا میره) به (گربه از درخت بالا میره) اصلاح شود.
_ به فرزندتان کمک کنید تا درک کلمات پرسشی را به دست بیاورد.
_ کاربرد اشیا ساده را به او آموزش دهید.
_ گفتار کودکتان را تکرار کنید و بسط دهید.
_ از کودکتان بخواهید انتخاب کند.
_ واژگان را گسترش دهید مثلا بگویید این پا ، این پای تو ، با پا راه میریم و ... .
_ شعرهای ساده بخوانید و قافیه آنها را تکرار کنید.
_ در خصوص اتفاق های روزمره از او سوال بپرسید.
_ بعد از انجام کارها از او بخواهید بگوید چه کاری انجام داده است.
_ استدلال را در داستان ها با او تمرین کنید.
_ اگر فرزندتان در گفتار پیوسته مشکل دارد در انتهای روز از وقایع آن روز داستانی بسازید و تعریف کنید و بخواهید فرزندتان در حد توانمندی اش تعریف کند.